Projekt społeczny
Projekt społeczny jest dla uczniów wyzwaniem i ma na celu odpowiedzenie na konkretny, budzący zainteresowanie uczniów problem społeczny, przez zastosowanie różnych form działania.
Zakres tematyczny projektu społecznego może dotyczyć wybranych treści nauczania określonych w podstawie programowej, lub wykraczać poza te treści. Projekty mogą być prowadzone w ramach jednego przedmiotu lub kilku przedmiotów, a także poza zajęciami lekcyjnymi. Uczniów może wspierać w projekcie jeden nauczyciel, zespół nauczycieli lub większa część społeczności szkolnej.
Uczniowie realizujący projekt uczą się przez praktykę – działają zespołowo, by osiągnąć cele, które sami sobie wyznaczyli. Praca metodą projektu zakłada realizowanie własnych pomysłów przez uczniów. Przechodzą od zespołowych decyzji, przez planowanie i realizację zadań, aż do ewaluacji osiągniętych efektów.
Projekt społeczny opiera się na 5 filarach
- maksymalna samodzielność i decyzyjność uczniów – biorą odpowiedzialność za podejmowane działania i obserwują ich skutki;
- bliskość tematu, celów i planów uczniom – projekt stanowi ich dzieło i działania wychodzą od nich;
- uporządkowana struktura – zespół przechodzi drogę od koncepcji, przez plan, po działanie i wyciągnięcie wniosków z efektów;
- autentyczne zaangażowanie społeczne – projekt jest odpowiedzią na problem społeczny, który uczniowie są w stanie samodzielnie zaobserwować;
- wpływ społeczny – działania projektu są skierowane do konkretnej grupy odbiorców i wnoszą pozytywną wartość społeczną.
W projekcie nie ma poprawnych odpowiedzi, jedynych słusznych ścieżek. Uczniowie mogą popełniać błędy, poszukując drogi najbardziej efektywnej i równocześnie najbardziej zgodnej z nimi jako grupą.
Projekt ma naturę społeczną, kiedy uczniowie działają z myślą o zmianie otaczającej ich rzeczywistości na lepsze. To dzięki zaangażowaniu społecznym uczniowie doświadczają pogłębionej edukacji obywatelskiej, nabierają poczucia współodpowiedzialności za świat i poczucia sprawczości.
Zakończenie projektu maksymalnym sukcesem nie jest najważniejsze. Kluczowa jest nauka wyniesiona z samego grupowego działania i obserwowania jego efektów, nawet nieudanych. Sukces projektu to rozwój uczniów, a nie osiągnięcie jak największej zmiany społecznej czy rozgłosu.
Kryteria jakości
O jakości projektu świadczy nie sam widoczny na zewnątrz efekt końcowy, ale przede wszystkim przebieg prac nad projektem. Poniżej znajdziesz kryteria jakości projektu, które mają być dla Ciebie drogowskazem i inspiracją. To na te wartości najbardziej polecamy Ci zwrócić uwagę – jednak nie patrz na nie, jak na cele, które koniecznie trzeba osiągnąć.
- Uczniowie mają maksymalną przestrzeń na samosterowność – proponowanie własnych celów, wartości i rozwiązań.
- Praca nad projektem jest pracą zespołową, a nauczyciel jest wsparciem, nie kierownikiem, ani członkiem zespołu.
- Projekt ma świadomy i pozytywny wpływ społeczny.
- Uczniowie zderzają się z problemami, wyzwaniami, ryzykami i błędami, nawet kosztem gorszych efektów.
- Zespół składa się z uczniów, którzy wykonują różne zadania, ale mają podobny wkład i zaangażowanie w projekt.
Co możesz robić jako nauczyciel, aby wspierać swoich uczniów?
Wskazówki dla nauczycieli dotyczące tworzenia efektywnego środowiska uczenia się w czasie realizacji projektu.
Pozytywne nastawienie do projektu rodziców, innych nauczycieli uczących daną klasę oraz dyrekcji, buduje u uczniów poczucie, że robią coś ważnego i daje im system bieżącego wsparcia, który Cię odciąży. Na początku projektu porozmawiaj z rodzicami uczniów o przebiegu i korzyściach z projektu, uzyskaj ich aprobatę. Przedstaw pomysł projektu gronu pedagogicznemu i zachęć do prowadzenia z uczniami luźnych rozmów, wyrażających zainteresowanie, wsparcie i pochwałę. Aby podtrzymać przyjazne, a najlepiej aktywnie pomocne środowisko, informuj na bieżąco o postępie projektu, trudnych wyzwaniach i małych sukcesach.
Uczniowie raczej będą musieli wykonywać pewną część pracy samodzielnej w domach, ale bez pomocy nauczyciela będzie im trudno zorganizować się do pracy grupowej. Nauczyciel powinien upewnić się, czy uczniowie mają w szkole określony czas i dobrą przestrzeń na wspólne dyskusje i ustalenia. Najlepiej, kiedy spotkania zespołu są regularne – na lekcjach lub w umówionym terminie po nich.
Aby uczniowie pozostali zmotywowani, muszą wierzyć, że dadzą radę pokonać trudności i że realizacja projektu będzie dobrą zabawą, która przyniesie coś dobrego dla innych. W zbudowaniu i podtrzymaniu ekscytacji uczniów pomaga stały kontakt, a także historie ludzi, którzy opowiadają o tym, jak zmieniają świat. Mogą być to historie szkolnych projektów albo filmy czy teksty opowiadające o działaniach społecznych.
Realizacja projektu jest celem dużym, odległym w czasie i abstrakcyjnym. Warto wskazywać uczniom osiągalne cele o małej skali, które czekają na nich w najbliższym kroku – takie jak zorganizowanie sali na koncert. Każdemu kolejnemu wyzwaniu, jakie przedstawiasz uczniom, powinna towarzyszyć dawka motywacji oraz zachęcenie do zrealizowania celu w konkretnym terminie.
Nie musisz aktywnie uczestniczyć w pracy uczniów na każdym kroku – wystarczy, że uczniowie wiedzą, co powinni robić i mają poczucie, że mogą się z Tobą skontaktować w razie problemów. Jednak proponując uczniom, by popracowali jako grupa bez Twojej obecności, miej na uwadze, że w niektórych momentach bardziej Cię potrzebują. Takimi momentami są m.in.: określenie pomysłu na temat i formę projektu; określenie konkretnego celu; tworzenie harmonogramu realizacji; ewaluacja i świętowanie zakończenia projektu.
Pozostań w czujności – nie na to, czy uczniowie podejmują najlepsze decyzje, ale czy podejmują je z maksymalnym zrozumieniem. Jeśli jakaś decyzja budzi Twoje obawy, nie wartościuj jej, tylko przedstaw swoje wątpliwości, dając uczniom czas do ewentualnej samodzielnej zmiany zdania (pomóż im też uwierzyć, że alternatywy są równie atrakcyjne!). Kiedy dyskutują całą grupą, prowadź ich pytaniami przez kolejne poziomy szczegółowości. Dbaj, by dokładnie zapisywali ustalenia i wnioski, zgadzając się na ostateczną treść.
Stwórz atmosferę, w której uczniowie nie przychodzą do Ciebie z pomysłami czy problemami, żebyś mógł je ocenić jako nauczyciel, ale żebyś mógł podzielić się perspektywą jako zaufana osoba dorosła. Daj im znać o swojej dostępności – przypominaj kiedy i jak mogą się z Tobą kontaktować w razie potrzeby. Staraj się wypowiadać na bazie przykładów i indywidualnych odczuć czy opinii; uważaj na kategoryczne stwierdzenia, które mogą odebrać uczniom wiarę we własne siły i dać poczucie, że działanie w świecie dorosłych jest nieosiągalne.
Dużą częścią Twojej roli jest facylitacja procesów grupowych. Facylitacja, to przede wszystkim ułatwianie komunikacji – porządkowanie dyskusji wokół wspólnych zasad i celów, tworzenie przestrzeni na wypowiedź dla każdego i dbanie o uwzględnienie zaakceptowanych przez grupę kryteriów i czynników przy podejmowaniu decyzji. Kiedy pojawiają się niezgodności, warto byś pomógł stronom sporu dotrzeć do jego sedna i poszukać kompromisu. Jeśli są w grupie osoby mające problem z komunikacją, albo wywołujące konflikty – rozmawiaj z nimi indywidualnie.
Czy dany krok realizowany jest pod Twoim okiem, czy nie, warto postawić przed uczniami nie tylko jasny cel, ale również narzędzia które pomogą w jego osiągnięciu. Możesz polecać konkretne działania w grupach, podgrupach i indywidualne.
Podtrzymywanie emocjonalnego zaangażowania i motywacji w trakcie projektu wymaga nagradzania uczniów nie koniec, ale po kolejnych etapach i wyzwaniach. Obserwuj uważnie drobne osiągnięcia i świętuj je z uczniami; chwal ich także indywidualnie. Jeśli nie jesteś pewien jak nagradzać uczniów, możesz na początku projektu poprosić ich o burzę mózgów i propozycje w tym temacie.
Jak zorganizować pracę nad projektem społecznym w szkole podstawowej
Ważnymi elementami Twojej roli w projekcie jest zorganizowanie uczniom czasu i miejsca na realizację projektu, a także budowanie przyjaznego nastawienia do projektu wśród społeczności szkolnej.
Etapy w projekcie społecznym - cele, Twoja rola i wskazówki
W projekcie społecznym warto zauważyć cztery kluczowe etapy: inicjacji, planowania, realizacji i zakończenia.
Praca z uczniami w ramach zajęć oczywiście wymaga gotowości wszystkich stron do poświęcenia pewnej ilości czasu na procesy grupowe. Możesz zdecydować się na przeznaczenie części godzin na swoim przedmiocie na realizację projektu. Możesz również ustalić z innymi nauczycielami, że udzielą zespołowi projektowemu wsparcia na swoich godzinach lekcyjnych.
Praca nad projektem wydaje się być najbardziej bezproblemowa na godzinach wychowawczych, ale jest uzasadniona na każdym przedmiocie. Wspiera bowiem realizację umiejętności, które według Ministerstwa Edukacji Narodowej są najważniejsze w Szkole Podstawowej.
Jak mówi podstawa programowa: „Kształcenie ogólne w Szkole Podstawowej ma na celu: wprowadzanie uczniów w świat wartości, w tym ofiarności, współpracy, solidarności, (…) wskazywanie wzorców postępowania i budowanie relacji społecznych, (…) rozwijanie kompetencji, takich jak: kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość, (…) kształtowanie postawy otwartej wobec świata i innych ludzi, aktywności w życiu społecznym oraz odpowiedzialności za zbiorowość”.
Również w przypadku podstaw programowych poszczególnych przedmiotów na poziomie wymagań ogólnych, a czasem również i treści szczegółowych znajdują się punkty, które jeszcze silniej wspierają Twoją pracę z uczniami nad projektem. Pamiętaj również, że możesz zdecydować się na realizację z uczniami projektu, którego tematyka będzie bezpośrednio związana z tematami, nad którymi mieliście pracować w tym roku. Projekty mogą dotyczyć problemów społecznych związanych z historią, plastyką czy matematyką, możliwości w tym zakresie jest wiele, a poszukiwanie problemów społecznych dotyczących Twojego przedmiotu otworzy uczniom oczy na jego wartość.
Dzięki zdecydowaniu się na formę pozalekcyjną, uczniowie jeszcze bardziej odczują autonomię i woluntaryjność prac nad projektem. Spotykanie się po lekcjach jest jednak dodatkowym obciążeniem i wymaga od nich większej motywacji. Uczniowie mogą częściej nie pojawiać się na umówionych spotkaniach, czym niekoniecznie musisz się przejmować (to ich projekt!), ale rozumiemy, że może być to frustrujące. Ten problem będzie wymagał większej energii w motywowanie uczniów, angażowanie ich w projekt na poziomie radości z pracy i poczucia współodpowiedzialności. Polecamy Ci uatrakcyjnić spotkania po lekcjach, np. przez umożliwienie uczniom przynoszenia przekąsek czy wspólne wyjścia projektowe.
Na etapie inicjacji powstaje zespół osób chętnych do realizacji projektu, który mniej lub bardziej świadomie kształtuje swoją kulturę pracy, wypracowuje zasady i obyczaje. To na początku budowane są też atmosfera w grupie i nastawienie emocjonalne uczniów do projektu – jeśli będą naprawdę zainspirowani, to kolejne etapy będą dużo łatwiejsze. Ostatecznie etap inicjacji prowadzi do sformułowania konkretnego, osiągalnego i atrakcyjnego dla uczniów celu projektu. Warto poświęcić tyle czasu i uwagi, ile grupa potrzebuje, na odpowiednie zbudowanie tych podstaw – Twoje zaangażowanie na tym etapie zaprocentuje później!
Bardzo ważnym, pierwszym krokiem jest zachęcenie uczniów do realizacji projektu, wzbudzenie w nich autentycznego entuzjazmu i zaproponowanie udziału.
Rolą nauczyciela jest przedstawienie uczniom propozycji aktywności – stworzenia własnego projektu społecznego. W zależności od Twojej decyzji, będą realizować go w mniejszym lub większym stopniu w ramach lekcji.
Jeszcze zanim uczniowie będą pewni, czy chcą brać udział w projekcie, warto wspólnie z nimi zastanowić się nad tym, z jakim niekorzystnym zjawiskiem chcieliby coś zrobić, co chcieliby zmienić w swoim najbliższym środowisku.
Rolą nauczyciela jest zaproponowanie uczniom zadania lub zadań, prowadzących do głębszej refleksji nad problemami społecznymi w ich otoczeniu. Po Twojej stronie jest zadbanie o zaktywizowanie uczniów, o uwzględnienie przemyśleń każdego z nich, moderację rozmowy i wypisanie w punktach problemów społecznych, na których potencjalnie może skupiać się projekt.
Uczniowie zaczynają tworzyć grupę, która będzie pracowała nad wspólnym celem przez długi czas. Ważne, by projekt społeczny był aktywnością dobrowolną – niech w świeżo powstałym zespole będą tylko chętne osoby. Jeśli zdecydowałeś się realizować projekt na lekcji, część klasy może być do tego niechętna. Pamiętaj, że przymuszanie uczniów do działania, które ma przede wszystkim wynikać z ich zaangażowania emocjonalnego, mija się z celem.
Nowy zespół powinien ustalić swoje oczekiwania i potrzeby co do wspólnej pracy, najlepiej zapisując je w formie kontraktu.
Rolą nauczyciela jest zebranie osób chętnych i na podstawie ich liczby zdecydowanie o ewentualnym podziale na oddzielne zespoły projektowe. Jeśli ma nastąpić podział, zaopiekuj się kwestią uświadomienia uczniom ważnych kryteriów, jak wspólny pomysł na projekt, uzupełniające się umiejętności czy naturalne role w grupie. Zaproponuj formę, w której mogą przedstawić swoje cechy i preferencje innym. Zadbaj o wymianę potrzeb i obaw między uczniami oraz zespołowe ustalenie zasad pracy – bądź tu bezstronnym moderatorem dyskusji, jednak poinformuj też uczniów o swoich potrzebach.
Teraz uczniowie tworzą już jeden lub więcej zespołów – następnym krokiem jest określenie wspólnej wizji projektu. Projekt społeczny ma wprowadzać zmianę związaną z problemem ważnym dla uczniów – uczniowie mają więc wymyślić tematykę projektu i formę podejmowanych działań.
Rolą nauczyciela jest moderacja dyskusji i zaproponowanie zadań, które pomogą uczniom kreatywnie się otworzyć. Zadawaj też uczniom pogłębiające pytania, które rozwiną koncepcję projektu, ale także zapobiegną wybraniu zbyt trudnego wyzwania. Na koniec Twoją rolą jest wsparcie uczniów w procesie podejmowania decyzji i upewnienie się, że osoby, którym decyzja najmniej odpowiada, pozostaną zmotywowane do projektu.
Zespół uczniów uzgodnił już dla kogo, po co i w jakiej formie chcą wspólnie działać. Pomysł należy zamienić w konkretny, motywujący cały zespół i osiągalny cel. Musi być maksymalnie przemyślany, bo będzie podstawą do planowania zadań. Formułowanie celów powinno przebiegać możliwie najbardziej zgodnie z koncepcją SMART. Według SMART cel ma być:
- skonkretyzowany – doprecyzowany i jednoznaczny, łatwy w zrozumieniu i jasny dla wszystkich członków zespołu;
- mierzalny – dający możliwość sprawdzenia, czy został osiągnięty, odwołujący się do konkretnych działań i ich liczbowych efektów, nie do realizowania abstrakcyjnych wartości;
- atrakcyjny – pociągający uczniów do pracy nad nim, motywujący;
- realny – możliwy do wykonania w warunkach towarzyszących projektowi, przy zachowaniu granic Twoich i uczniów;
- terminowy – wyznaczający okres lub tzw. deadline realizacji.
Rolą nauczyciela jest przedstawienie uczniom kryteriów dobrze sformułowanego celu, zebranie od nich propozycji na takie sformułowanie, a następnie dopilnowanie ostatecznego wyboru celu, który ma dobrze spełniać swoją rolę i być zaakceptowany przez cały zespół.
Planowanie ma pokazać drogę do osiągnięcia wcześniej określonego celu. Droga ta powinna zostawiać przestrzeń na elastyczność. Jednocześnie dzięki uporządkowaniu dalszej pracy na etapie planowania, można zapobiec wielu problemom i niespodziankom wymagających dodatkowej reakcji. Ostatecznym efektem etapu planowania powinien być harmonogram zadań przydzielonych do pojedynczych uczniów lub mniejszych podgrup.
Krok ten dotyczy większości projektów, ponieważ zazwyczaj, aby osiągnąć cel, uczniowie muszą rozpromować swoje działanie wśród szerokiej grupy. Dotyczy to promocji otwartego wydarzenia w mieście, budowania zasięgu kampanii społecznej w mediach społecznościowych czy zapraszania jak największej liczby osób do udziału w zbiórce charytatywnej. Uczniowie muszą być świadomi, do kogo będą kierowali swoją komunikację. Co ważne, niekoniecznie musi być to ta sama grupa, której projekt najbardziej pomoże – jeśli uczniowie chcą pomóc dyskryminowanym niepełnosprawnym, raczej skierują się do ich otoczenia, by uświadomić krzywdzące zachowania.
Rolą nauczyciela jest wspomaganie uczniów pytaniami na drodze do sprecyzowania cech i zachowań charakterystycznych dla grupy odbiorców.
Na tym etapie uczniowie odpowiadają sobie na pytania: czego potrzebujemy do realizacji naszego projektu i jak to zdobędziemy? Bywają to takie rzeczy jak: miejsce realizacji wydarzenia, materiały potrzebne do prowadzenia warsztatów, wydrukowane plakaty i taśma, poczęstunek dla zaproszonych osób czy mały budżet na promocję postów w mediach społecznościowych. Ważne, by ustalić sposób pozyskania zasobów na tym etapie, żeby uwzględnić go przy planowaniu zadań.
Rolą nauczyciela w tym kroku jest przede wszystkim konsultacyjna. Jesteś blisko uczniów, by służyć im radą, opinią i przypominać o rozsądku, kiedy nierealistycznie podchodzą do zasobów. Możesz też występować w roli osoby, która ma kontakt z rodzicami, dyrekcją i innymi nauczycielami, i potrafi ocenić możliwość zdobycia pewnego wsparcia.
Rolą nauczyciela jest wspomaganie uczniów pytaniami na drodze do sprecyzowania cech i zachowań charakterystycznych dla grupy odbiorców.
Prostym, a dającym niesamowite efekty narzędziem planowania jest tzw. Work Breakdown Structure, czyli podział pracy oparty na strukturze drzewa zadań. Składa się ono z celu, do którego przyporządkowuje się generalnie opisane zadania, których wymaga jego osiągnięcie. Następnie każde z wypisanych zadań staje się samodzielnym celem, które wymaga bardziej szczegółowych kawałków pracy. Takie pogłębianie trwa tak długo i zajmuje tyle poziomów, ile potrzeba, by wyklarowały się konkretne, krótkie i zrozumiałe dla wszystkich zadania. Pomoże to w świadomym podjęciu się danych zadań przez poszczególne osoby i zapobiegnie niezrozumieniu przez nich zadania.
Rolą nauczyciela na etapie rozdrabniania zadań do zrobienia jest moderacja wspólnej pracy całej grupy projektowej. Uczniowie powinni korzystać z małych karteczek i zapisywać swoje propozycje zadań pasujących do danego poziomu. Możesz, lecz nie musisz pełnić rolę osoby, która zauważa zbliżone, a także wykluczające się propozycje i odpowiednio je strukturyzuje. Dbaj także o porządek i kolejność pracy – nie schodźcie na dyskusję o niższym, bardziej szczegółowym poziomie bez dogadania się co do ogółu.
Kiedy uczniowie widzą, co będzie do zrobienia, możecie pomyśleć o tym, do kiedy zadania powinny być wykonane i kto chciałby je realizować. Aktywne uczestnictwo całej grupy w tym procesie planowania pomoże uczniom poczuć współodpowiedzialność, a na dalszych etapach orientować się w tym, co dzieje się aktualnie w projekcie. Ważne, by uczniowie w pełni świadomie podejmowali się odpowiedzialności za poszczególne zadania i rozumieli konsekwencje niewywiązania się dla kolejnych, zależnych zadań.
Rolą nauczyciela na tym etapie obejmuje moderację dyskusji grupy i wsparcie uczniów we wskazaniu zależności między pojedynczymi zadaniami i określeniu, które z nich muszą następować po sobie. Kolejną rzeczą jest wskazanie Twojej rekomendacji co do ostatecznego czasu zamknięcia projektu i ustalenie tego z uczniami. Następnie omów ilu osób potrzeba do wykonania każdego z zadań i zbierz chętne grupy lub jednostki, zapisując przy zadaniach, kto jest za nie odpowiedzialny. Wytłumacz uczniom, z czym wiąże się odpowiedzialność za zadania.
Po określeniu konkretnych zadań, osób za nie odpowiedzialnych i czasu wykonania, następuje najbardziej samodzielny etap pracy nad projektem. To moment, kiedy wspólne spotkania mają służyć daniu przestrzeni do bardziej indywidualnej pracy, wzajemnego wsparcia i motywacji, oraz możliwości weryfikacji, czy wszystko idzie zgodnie z planem. Na etapie realizacji przypominaj uczniom o terminach, konsultuj ich decyzje, pomagaj w problemach i dbaj o atmosferę w grupie. Nie narzucaj się z prowadzeniem procesów, jeśli nie jest to potrzebne.
Etap realizacji znacząco różni się między projektami, w zależności od zaplanowanych działań. Dlatego nie omawiamy tu szczegółowo wszystkich kroków, które projekt Twoich uczniów będzie musiał zrealizować.
Rolą nauczyciela podczas nawiązywania kontaktu i współpracy z sojusznikami projektu polega przede wszystkim na przecieraniu szlaków przez ewentualne pozyskanie kontaktów do wybranych instytucji, wspieraniu uczniów w budowaniu wiarygodności (mogą być gorzej traktowani ze względu na wiek) oraz dawaniu im praktycznych wskazówek dotyczących komunikacji.
Na koniec projektu przychodzi czas na wyciągnięcie jeszcze więcej nauki z tego, co udało się osiągnąć, ale również i z błędów czy konfliktów. Uczniowie mogą cieszyć się ze swoich indywidualnych i grupowych sukcesów, by jeszcze silniej zapamiętać intensywne doświadczenie pracy nad projektem. Zarówno podsumowanie i wyciąganie wniosków, jak i celebrację warto zrealizować w gronie osób zaangażowanych w projekt, ale także razem z jego odbiorcami.
Nagrodzenie się za sukcesy i wytrwałość to niesamowicie ważny moment w projekcie. Uczniowie mogą uświadomić sobie wtedy wartość podejmowanych przez siebie działań i potem być bardziej chętnymi do prac w grupie i prac na rzecz innych.
Warto wprost docenić pracę i mocne strony zarówno pojedynczych uczniów, jak i całego zespołu. Często oczywiste dla nas sukcesy nie są oczywiste dla uczniów. Nazwanie ich jest formą docenienia i pokazania, jaką pracę wykonali.
Ogłoście również zakończenie projektu osobom na zewnątrz projektu i powiedzcie, co udało się zrobić. Niech uczniowie pochwalą się swoimi osobistymi osiągnięciami i tym, czego się nauczyli. Możecie powiedzieć o swoich sukcesach na forum szkoły albo zaprezentować je lokalnej społeczności. Warto, byście mieli pamiątki po realizacji projektu, np. wspólne zdjęcia. Jeśli takie powstały, może uczniowie będą chętni do pokazania ich światu. Jeśli ich nie ma – najwyższa pora o to zadbać i uwiecznić zespół!
Ewaluacja projektu społecznego to nic innego jak kompleksowe spojrzenie na projekt po jego zakończeniu. Ma ona za zadanie ustalić, czy osiągnął on zamierzone cele, jak wpłynął na beneficjentów i uczniów. Ma też skłonić uczniów do refleksji na temat ich indywidualnych doświadczeń i wymiany perspektyw.
Rolą nauczyciela jest wskazanie zadań lub pytań, które pomogą uczniom zastanowić się nad kolejnymi krokami w projekcie, ich własną rolą, błędami i sukcesami.