Przestrzeń w edukacji
Dyrektorzy szkół, nauczyciele i coraz częściej także rodzice zwracają dużą uwagę na znaczenie i wagę przestrzeni, w jakiej uczą się uczniowie i uczennice. Z jednej strony ważna jest estetyka i funkcjonalność sprzętów i pomieszczeń, nowe krany i pomalowane ściany, ale także wyraźne są coraz szersze działania zmierzające do takiego przekształcania przestrzeni szkolnych, aby wspierały one uczenie się uczniów i kształcenie kompetencji. Zmiany te są konsekwencją toczącej się od jakiegoś czasu dyskusji wokół roli przestrzeni w nauczaniu i uczeniu się uczniów.
Przestrzeń w szkole można przekształcać i zmieniać wykorzystująć bardzo wiele różnych sposobów: zmiana architektury, wyposażenia, kolorów, mebli, ale także inna organizacja codziennej pracy, czy wygospodarowanie miejsca na odpoczynek. Ważne jest, aby przestrzeń dawała elastyczność nauczycielom i uczniom, zachęcała do wspólnej pracy i wzajemnych interakcji, nie rozpraszała, była przyjazna i wspierająca.
Klasa szkolna czy korytarz mogą być nie tylko miejscem, w którym uczniowie się uczą, ale także mogą stać się narzędziem wspierającym proces uczenia się. Ważne jest, aby przestrzeń edukacyjną planować świadomie, biorąc pod uwagę cele kształcenia, potrzeby uczniów, nauczycieli, rodziców. Dobrze zaplanowane i wymyślone otoczenie, w którym uczą się uczniowie i uczennice, może być ogromny sprzymierzeńcem w kształceniu kompetencji i w zdobywaniu wiedzy.
Przestrzeń po dobrze zaplanowanej i przeprowadzonej re-aranżacji:
- staje się bardziej elastyczna,
- umożliwia stosowanie różnych metod nauczania i dostosowanie do bieżących potrzeb i przebiegu zajęć, np. wsparcie współpracy uczniów poprzez przestawianie i dowolne konfigurowanie ławek, stołów, czy krzeseł, aby możliwa była praca uczniów w parach,
- grupach, jednocześnie dając też przestrzeń do pracy indywidualnej,
- jest bardziej uporządkowana i stonowana, prawidłowo doświetlona i wyciszona, co ułatwia uczniom pracę w skupieniu,
- stwarza warunki umożliwiające zarówno komfortową naukę, jak i wypoczynek czy utrzymanie relacji pomiędzy uczniami,
- uwzględnia potrzebę pracy indywidualnej uczniów w klasie i poza nią, stwarza im też możliwość wyciszenia się, wtedy kiedy tego potrzebują (np. kącik pracy indywidualnej),
- ułatwia prowadzenie zajęć pozalekcyjnych rozwijających pasje i zainteresowania uczniów,
- sprzyja podejmowaniu inicjatyw interdyscyplinarnych (międzyprzedmiotowych) i pracy metodą projektu.
Dyrektor jest osobą, bez której w szkole nie zostanie wprowadzana żadna zmiana, w tym również zmiana przestrzeni szkolnej. Udział dyrektora/dyrektorki warunkuje powodzenie tej inicjatywy.
Nie oznacza to, że zawsze osobą koordynującą proces re-aranżacji powinien być dyrektor, wręcz wskazane jest, żeby były włączone te działania lub za nie odpowiadały inne osoby. Dobrym i sprawdzonym pomysłem jest utworzenie zespołu zajmującego się tą kwestią. Jednak bez zrozumienia przez dyrektora istoty procesu zmiany przestrzeni szkolnej i jego wsparcia dla tej zmiany, proces re-aranżacji, nawet jeżeli będzie realizowany, nie przyniesie maksymalnych pożądanych efektów. To dyrektor również jest kluczową osobą, która może zadbać o to, aby planowanie zmian przestrzeni szkolnej było robione przy jak najpełniejszej partycypacji różnych osób – nauczycieli, uczniów, rodziców, czy nawet społeczności lokalnej; to on może stworzyć warunki umożliwiające i ułatwiające partycypację.
Ważne jest, aby dyrektor:
- dobrze rozumiał istotę procesu zmiany przestrzeni szkolnej
- znał wagę i znaczenie swojego osobistego wsparcia dla tej zmiany
- wiedział, że może liczyć na innych i nie musi wszystkiego robić sam. Dobrym i sprawdzonym pomysłem jest utworzenie zespołu zajmującego się tą kwestią.
- zadbał o jak najpełniejszą partycypację w procesie zmiany przestrzeni różnych grup: nauczycieli, uczniów, rodziców, czy nawet społeczności lokalnej.
Re-aranżacja przestrzeni nie powinna być przygotowywana w zaciszu gabinetu dyrektora. Zmiana, przestrzeni szkolnej powinna odpowiadać na potrzeby osób, które będą z niej korzystały, a to właśnie nauczyciele są łącznikami pomiędzy dyrektorem a uczniami i ich rodzicami. Właśnie nauczyciele są często inicjatorami zmiany i jej siłą napędową. Nauczyciel jest tą siłą sprawczą, która “odrywa ławki od podłogi”. To nauczyciel może i potrafi sformułować cele edukacyjne, które nowe otoczenie może wspierać i rozwijać.
Przestrzeń szkolna jest również przestrzenią dla nauczycieli, miejscem nie tylko do pracy ale i do odpoczynku. Powinna pozwalać im dbać o swój dobrostan.
To właśnie dla uczniów i uczennic w głównej mierze kształtujemy przestrzeń, do uczenia się, nauki, budowania relacji i odpoczynku. Są największą częścią szkolnej społeczności, nie można wprowadzać zmian bez konsultacji z nimi. Są świadomi swoich potrzeb (choć może nie zawsze samodzielnie potrafią się o nich wyrażać) i mają pomysły jak można je zaspokajać. Właściwa współpraca na linii kadra pedagogiczna – uczniowie uczyni szkołę lepszą.
Uczennice i uczniowie są zawsze w centrum wszelkich zmian w szkole. To właśnie oni stanowią oś myślenia o nowych rozwiązaniach w klasach, korytarzach szkolnych, otoczeniu szkoły. Szkoła musi być przestrzenią sprzyjającą i wspierającą proces uczenia się uczniów, rozwijania kompetencji, budowania relacji, uczenia się współpracy, a także odpoczynku, wyciszenia.
Ważne jest, aby nie wprowadzać zmian w przestrzeni szkolnej, bez rozmowy z tymi, którzy z niej w największym stopniu mają korzystać, czyli właśnie uczniów i uczennic. Już sam proces pytania się uczniów o ich opinie i włączania w proces re-aranżacji buduje ich poczucie sprawstwa, odpowiedzialności, podmiotowości. Co też istotne, młodzi ludzie, którzy czują się współautorami zmian w ich otoczeniu podchodzą z większym szacunkiem do wspólnie wypracowanych rozwiązań.
Rodzice uczniów i uczennic to osoby z różnymi zainteresowaniami, pasjami i umiejętnościami. Zaangażowani rodzice to skarb, a zaangażowani rodzice, którzy mają chęci i możliwość wsparcia szkoły, to skarb jeszcze większy. Rodzice to projektantki wnętrz, stolarze, krawcowe czy domowi majsterkowicze, którzy podsuwają pomysły, pomagają w załatwianiu materiałów czy w przenoszeniu ciężkich szaf. Rodzice, to ta część szkolnej społeczności, która poszukuje zmian, aby ich dzieci miały lepszą szkołę niż mieli sami.
Polecany materiał
Przewodnik
Przestrzeń, w której dobrze się uczy
O tym, jak to osiągnąć w szkole pisze Alicja Pacewicz w ekspertyzie powstałej w ramach programu „Szkoła dla innowatora”.