Tworzenie zadań interdyscyplinarnych
Projektowanie - kluczowe zadady
W celu podniesienia efektywności nauczania i uczenia się, warto w planowaniu zadań edukacyjnych wziąć pod uwagę następujące kwestie:
- Droga z włączoną mapą edukacyjną (nawigacją):
- Określ, jaką wiedzę oraz umiejętności mają zdobyć uczniowie. W tym celu przeanalizuj program nauczania (lub programy nauczania – w przypadku zadań interdyscyplinarnych).
- Opracuj, Twoim zdaniem, najlepszy sposób realizacji zamierzonych celów uczenia się.
- Sposób ten „ubierz” w zadanie.
- Przetestuj zadanie, ustal jego mocne i słabe strony. Test jest podstawą korekty zadania. Niestety, ten czasochłonny punkt często jest pomijany.
- Droga bez mapy edukacyjnej:
- Wybierz ciekawy temat. Możesz zainspirować się filmem, serialem, książką, reklamą, wycieczką, grą komputerową itp. Tematyka powinna interesować Ciebie, ale zainteresowania adresatów zadania powinny być decydujące.
- Stwórz zadanie, biorąc pod uwagę możliwości uczniów, ich potrzeby, poziom rozwoju, zasób wiedzy itp.
- Ustal, czego mogą się nauczyć uczniowie, rozwiązując to zadanie.
- Przetestuj zadanie, ustal jego mocne i słabe strony. Jeżeli jest taka potrzeba, wprowadź zmiany. Podobnie jak w przypadku pierwszej drogi, ten czasochłonny punkt często jest pomijany.
Którąkolwiek z tych dróg zdecydujesz się podążyć, warto przyjąć określone zasady projektowania zadań.
15 zasad projektowania zadań
- Zadbaj o kontekst zadania. Głównie o kontekst społeczno-kulturowy, w którym uczniowie mogą rozpoznać siebie jako aktywnych uczestników. Dobrze, jeśli zadanie zawiera jakiś intrygujący element, który będzie wspierać naturalne zainteresowanie i zaangażowanie.
- Unikaj błahych pytań, na które zbyt łatwo można znaleźć odpowiedź oraz pytań/poleceń infantylnych.
- Przekaż uczniom jasno i precyzyjnie cel zadania. Muszą dokładnie wiedzieć, co mają zrobić i co ma być końcowym efektem ich pracy.
- Dobra treść zadania jest zwięzła, napisana prostymi słowami i wyrażeniami, które uczniowie znają. Przy redagowaniu treści możesz skorzystać z aplikacji Jasnopis: https://jasnopis.pl/aplikacja (dostęp: luty 2020 r.).
- Przemyśl sposób reprezentacji pojęcia. Warto świadomie zdecydować czy reprezentacja ma być na poziomie symboli, schematów, ilustracji czy działania na konkretach. Możliwe są także warianty mieszane, w których uczniowie korzystają z kilku reprezentacji.
- Zadbaj o jak największe zaangażowanie uczniów w rozwiązywanie zadania. Stawiaj na samodzielność.
- Pamiętaj o stopniowaniu trudności oraz różnicowaniu poziomu trudności zadań w grupie. Różnicować trudność można na kilka sposobów. Jednym z nich jest przygotowanie kilku zadań o takiej samej strukturze, ale o różnym poziomie trudności danych, liczbie zmiennych itp.
- Docieraj do przyczyn błędów uczniów. Mogą być doskonałą wskazówką dotyczącą tego, jak modyfikować zadanie.
- Zmechanizowane działanie opieraj na zrozumieniu – w pierwszej kolejności trzeba zadbać o zrozumienie pojęcia lub procedury, a dopiero potem można odwoływać się do algorytmów lub je stosować. Algorytm pozwala szybko odnaleźć się w wielu sytuacjach, skraca czas i zmniejsza wysiłek konieczny do znalezienia rozwiązania. Najważniejsze jest, żeby uczniowie wiedzieli, do czego on służy i kiedy można z niego skorzystać oraz rozumieli sytuację, której dotyczy.
- Człowiek uczy się przez powtarzanie czynności. Nie ma ustalonej liczby powtórzeń potrzebnych do nauczenia się danej rzeczy. Obserwuj uczniów i zadbaj, żeby mieli zapewnioną odpowiednią liczbę powtórek przez rozwiązywanie podobnych w strukturze zadań. Pamiętaj, że kiedy uczniowie nabędą już daną sprawność, powinni mieć możliwość zastosowania tego, czego się nauczyli. Da im to poczucie satysfakcji i przyjemność z uczenia się.
- Dobre zadanie jest trudne do samodzielnego rozwiązania, ale możliwe do rozwiązania przy pomocy kogoś bardziej kompetentnego – dorosłego lub rówieśnika.
- Zadbaj o to, żeby zadanie można było rozszerzać, czyli kontynuować pracę z nim. Zaproponuj uczniom różne wątki warte zainteresowania. Zadanie interdyscyplinarne ma być jak sequel dobrego serialu.
- Zadanie interdyscyplinarne to jedynie środek do celu, którym jest kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów w różnych sytuacjach przy wykorzystaniu zdobytych wcześniej kompetencji.
- Pozytywne doświadczenie w pracy z zadaniem jest wzmacniane przez uznanie otoczenia i jego zainteresowanie. Z rozwiązaniem zadania powinna się też wiązać informacja zwrotna o charakterze kształtującym.
- Proces rozwiązywania problemu jest równie ważny, jeśli nie ważniejszy, niż ostateczny wynik. Uczniowie powinni mieć świadomość, że istotne są dla Ciebie konkretne kroki, jakie podejmują i przyjęte strategie rozumowania.
Fragment poradnika Małgorzaty Skury i Michała Lisickiego, “Zadania interdyscyplinarne. Konstruowanie i stosowanie”.
Interakcje między przedmiotami mogą występować na trzech poziomach. Przyjrzyjmy się każdemu z nich.
Poziom 1. – powierzchowne interakcje
Przy rozwiązywaniu zadania uczniowie mogą wykorzystać treści z różnych przedmiotów, ale nie ma merytorycznej interakcji między wiedzą i umiejętnościami z każdego z nich. Uczeń zajmuje się głównie problemami przypisanymi do jednego przedmiotu, który dominuje w zadaniu i tylko w niewielkim stopniu kieruje uwagę na drugi przedmiot.
PRZYKŁAD: Uczniowie mają za zadanie sprawdzić, jakie siły działają na ryby pływające w akwarium. Łączymy więc fizykę z biologią. Dominuje fizyka. Biologia nie ma znaczenia dla rozwiązania zadania. Nie badamy przecież tego, w jaki sposób siły oddziałują na organizmy wodne. Możliwe, że uczniowie sami się tym problemem zainteresują, ale w poleceniu do zadania nie ma takiego odniesienia. Można ryby zastąpić innymi obiektami.
Takie zadania mogą stanowić początek pracy z zadaniami interdyscyplinarnymi. Poprzez usytuowanie problemów fizyki w kontekstach biologicznych uczniowie mogą zacząć postrzegać fizykę jako dyscyplinę, która jest w pewien sposób ważna również dla biologii. Mogą dostrzec, że istnieje wiele zjawisk, dla których mogą być ważne pojęcia wywodzące się z więcej niż jednej dziedziny.
Poziom 2. – wzajemne oddziaływanie
Na tym poziomie interakcja między przedmiotami jest większa. Jeden przedmiot oddziałuje na drugi. Na przykład metody lub pojęcia z jednego przedmiotu przenosimy do drugiego, by lepiej zrozumieć problem czy dokonać określonej transformacji. Charakterystyczna jest nierównowaga: jeden z przedmiotów dominuje.
PRZYKŁAD: Uczniowie poszukują odpowiedzi na pytanie, jak działa soczewka w ludzkim oku. Zadanie łączy zagadnienia z biologii i fizyki. Rozwiązywanie zadania odbywa się na gruncie biologii, ale dominujące są wiedza i umiejętności wywodzące się z fizyki. Problem stanowi okazję do wykorzystania strategii rozumowania mających zastosowanie w obu dyscyplinach. Uczniowie doświadczą tego, że podobne strategie mogą wykorzystać w różnych kontekstach i zauważą ich szeroką użyteczność. Na fizyce poznają działanie soczewki i tę wiedzę oraz umiejętności zastosują do rozwiązywania problemów z dziedziny biologii.
Autentyczność interdyscyplinarnej interakcji w zadaniach z tego poziomu jest jednak ograniczona do oddziaływania jednokierunkowego.
Poziom 3. – dwukierunkowe interakcje
Interakcja zachodzi między wszystkimi przedmiotami i jest zrównoważona. Do rozwiązania zadania uczeń stosuje pojęcia i strategie rozumowania ze wszystkich przedmiotów. Bez tej interakcji nie można sobie poradzić z problemem.
PRZYKŁAD: Uczniowie szukają odpowiedzi na pytanie, czy wprowadzenie zakazu sprzedaży tradycyjnych żarówek w UE miało sens. W tym celu muszą sięgnąć do wiedzy z kilku przedmiotów: fizyki, WOS-u i matematyki. Uczniowie mają okazję rozważyć, jak pogodzić dwa pozornie różne sposoby myślenia o zakazie używania tradycyjnych żarówek. Z jednej strony oszczędzamy energię, z drugiej zaś – utylizacja żarówek energooszczędnych jest bardzo wymagająca i droga. Zawierają one bowiem rtęć oraz inne niebezpieczne substancje, które mogą być zagrożeniem dla człowieka i zwierząt. Rozwiązanie pokaże, że każda decyzja ma swoje plusy i minusy, a dojście do tego wniosku przekracza granice poszczególnych przedmiotów szkolnych.
Zadania z tego poziomu dają możliwość refleksji na temat natury i użyteczności różnych ram pojęciowych, jakie uczniowie napotykają na lekcjach poszczególnych przedmiotów. Co więcej uczniowie, mogą porównywać, zestawiać ze sobą i badać użyteczność alternatywnych rozwiązań, a także brać odpowiedzialność za podejmowane decyzje oraz uzasadniać swoje wybory, odnosząc się do różnych strategii rozumowania. Takie zadania wspierają rozwój metapoznania i poszerzają horyzonty poznawcze.
Fragment poradnika Małgorzaty Skury i Michała Lisickiego, “Zadania interdyscyplinarne. Konstruowanie i stosowanie”.
Do napisania zadania interdyscyplinarnego potrzebny jest zespół nauczycieli różnych przedmiotów, chyba że w zadaniu łączymy treści z dwóch bliskich sobie przedmiotów, w których jeden nauczyciel jest specjalistą (na przykład chemię i fizykę lub historię i wiedzę o społeczeństwie). Praca w zespole wymaga współdziałania. Im bardziej zróżnicowany będzie zespół, tym lepiej. Warto, żeby byli to nauczyciele z różnym stażem pracy, uczący różnych przedmiotów, na różnych poziomach. Taki zespół powinien składać się nawet z 8–12 osób. W czasie tworzenia zadań można dzielić się na podzespoły.
Pisanie zadań wymaga czasu. Dobrze jest robić przerwy między spotkaniami zespołu, żeby przetestować różne pomysły. Przerwy nie powinny być zbyt długie ze względu na ryzyko spadku motywacji do działania.
Warto wybrać osobę prowadzącą zespół, która dopilnuje, żeby wszystkie potrzebne materiały były gotowe, zorganizuje spotkanie, zadba o przepływ dokumentów.
W jaki sposób zorganizować pracę?
Istnieją konkretne metody wspierające twórczy proces projektowania zadań. Niektóre z nich można zastosować w ciągu całego procesu projektowego, z innych można skorzystać na wybranym etapie projektowania. Oto przykłady takich metod: metoda world cafe, burza mózgów, metoda 635, dywanik pomysłów, graffiti, metoda puzzli, kula śniegowa, stoliki eksperckie, piramida priorytetów, przyznawanie punktów pomysłom, dwie gwiazdki, jedno życzenie, gadająca ściana.
Fragment poradnika Małgorzaty Skury i Michała Lisickiego, “Zadania interdyscyplinarne. Konstruowanie i stosowanie”.
Kiedy zadania interdyscyplinarne są już gotowe, trzeba przygotować optymalne warunki do ich rozwiązywania. Poniżej przedstawiamy trzy sposoby organizacji rozwiązywania zadań w szkole.
Rozwiązywanie zadań na lekcji
Nauczyciel proponuje uczniom zadania interdyscyplinarne, które mogą rozwiązać indywidualnie, w parach lub w kilkuosobowych zespołach. Wybieraj te zadania, których treści umożliwiają kierowanie pracą przez nauczyciela dowolnego przedmiotu lub zwróć uwagę, czy dominująca jest dyscyplina, w której się specjalizujesz lub która jest bliska Twojemu przedmiotowi. Możesz też świadomie zaaranżować sytuację, którą można opisać słowami: też nie znam rozwiązania, ale chętnie się z Wami czegoś nowego nauczę. To trudne, ale szczególnie cenne wychowawczo doświadczenie.
Rzadko do rozwiązanie zadania wystarczy jedna lekcja. Sprawdź, czy przerwanie procesu pracy na kilka dni (na przykład gdy zadaniami interdyscyplinarnymi zajmujesz się raz w tygodniu) nie wpłynie negatywnie na proces rozwiązywania.
Pracę uczniów można zorganizować na kilka sposobów. Uczeń sam wybiera zadanie, a nauczyciel pełni rolę doradcy (facylitatora) lub nauczyciel wybiera zadanie dla całej grupy. Wprowadza w tematykę zadania – dyskutując, wyświetlając film lub prezentację.
Rozwiązywanie zadań w ramach cyklu lekcji
W przypadku organizacji rozwiązywania zadań w cyklu lekcji każdy z zaangażowanych nauczycieli zajmuje się elementem zadania związanym z przedmiotem, którego uczy. W niektórych zadaniach kolejność lekcji jest ważna, ponieważ informacje zdobyte w ramach jednego kroku są potrzebne, by poradzić sobie w następnym.
Uczniowie powinni widzieć powiązania pomiędzy tym co robią na lekcjach poszczególnych przedmiotów. Trzeba często odnosić się do pytania nadrzędnego oraz podkreślać wagę informacji, jakie zdobywają krok po kroku.
Biuro Pracy Indywidualnej (BPI)[i]
Jest to forma organizacyjna wymyślona, wdrożona i sprawdzona w Szkole Podstawowej w Radowie Małym. Pomysł polega na tym, że uczniowie rozwiązują zadania pod okiem nauczyciela-tutora. Sami decydują, czy rozwiążą zadanie indywidualnie czy w parze/grupie. Z doświadczeń szkoły w Radowie Małym wiemy, że uczniowie nie są przyzwyczajeni do samodzielnej pracy, dlatego często wolą uczyć się w grupie. Potrzebują obecności zarówno innych rówieśników, jak i nauczyciela. Jednym z ważniejszych założeń pracy w BPI jest zasada, że każdy może pracować z kim chce, w swoim rytmie i na swoich zasadach.
Biuro Pracy Indywidualnej może działać w klasopracowni, bibliotece lub w innym dogodnym miejscu szkoły. Niektóre zadania wymagają wyjścia z klasy, a nawet ze szkoły (na przykład, żeby przeprowadzić ankietę). BPI powinno zapewnić taką możliwość.
Uczniowie wybierają zadania z zestawu zadań. Zestaw opracowuje nauczyciel. Może dobrać zadania pod kątem kompetencji, jakie chce rozwijać u uczniów lub posegregować je według tematów. W szkole w Radowie Małym uczniowie wybierają zadania z bloków tematycznych: Szkoła, Pasje, Rodzina, Znajomi.
Każdy uczeń może wielokrotnie podejmować próby rozwiązania zadania. Ważne jest, aby na początku ułożył sobie plan pracy. Pomagają w tym kolejne kroki opisane w karcie zadania. Jeżeli chcesz, żeby uczniowie byli bardziej samodzielni w działaniu, zmodyfikuj kartę zadania, podając mniej informacji i wskazówek.
Nauczyciel-tutor zachęca uczniów, by na koniec sprawdzili, czy przygotowany plan był pomocny czy przeszkadzał w poradzeniu sobie z zadaniem. W Biurze Pracy Indywidualnej ważna jest opieka nad uczniami, którzy samodzielnie mierzą się z zadaniami. Warto na bieżąco motywować i wielokrotnie przekazywać informację zwrotną uczniom.
Na funkcjonowanie Biura Pracy Indywidualnej trzeba przeznaczyć określone godziny w ciągu tygodnia szkolnego. Mogą tam pracować uczniowie z jednego poziomu nauczania lub grupy różnorodne wiekowo. W takiej grupie uczniowie mogą prosić o pomoc nie tylko nauczyciela, lecz także starszego kolegę, a współpraca jest korzystna dla obu stron.
Ta forma pracy z zadaniem pozwala na rozwinięcie wielu cennych umiejętności i postaw, w tym kompetencji proinnowacyjnych. Młodzież podejmuje różne decyzje, planuje pracę, wybiera strategie rozwiązania. Sprzyja to rozwijaniu kompetencji uczenia się, współpracy i współdziałania. To także doskonała okazja do nauki zarządzania sobą, a zwłaszcza do rozwijania takich sprawności jak: opóźniona lub odroczona gratyfikacja, wytrwałość, orientacja na przyszłość, rozwijanie zainteresowań.
[i] Na podstawie: E. Radanowicz, W szkole wcale nie chodzi o szkołę, Wydawnictwo SENSOR, Głogów 2020.
Fragment poradnika Małgorzaty Skóry i Michała Lisickiego, “Zadania interdyscyplinarne. Konstruowanie i stosowanie”.