Przewodzenie zmianie
Zaproszenie do zmiany jest podróżą w nieznane, w czasie której nawet duża determinacja i najlepszy plan nie gwarantują sukcesu
Michael Fullan
Czym jest zmiana edukacyjna?
Zmiana edukacyjna może odnosić się do efektu – rozumiana jest wtedy jako dojście do czegoś (np. powołanie nowego dyrektora, wprowadzenie nowego regulaminu, wprowadzenie jakichś metod pracy czy form doskonalenia zawodowego). Inna definicja zmiany odwołuje się do procesu zmieniania czyli dochodzenia do czegoś (np. zmiana kultury pracy szkoły).
W każdym procesie zmiany edukacyjnej kluczową osobą jest dyrektor. Istotne jest rozwijanie jego kompetencji w zakresie przywództwa edukacyjnego, rozumianego jako przyjęcie aktywnej roli w budowaniu kultury nauczania i współpracy nauczycieli nastawionych na wartościowe uczenie się uczniów.
Co wzmacnia gotowość zespołów do zmiany?
Od początku warto zapewniać wszystkim pracownikom i współpracownikom odpowiednie wsparcie – od dobrego przepływu informacji aż po szkolenia wzmacniające kompetencje. Odpowiednia pomoc oraz tworzenie przestrzeni i okazji do uczenia się we współpracy pozwoli wszystkim przejść do końca procesu zmian i wpłynie w większym stopniu na jej skuteczność i trwałość.
Od początku jako dyrektorka i nauczycielka w zmianie uczestniczyłam i nadal to robię. Dla moich nauczycieli byłam i jestem wiarygodna, bo zapraszam do tego, w czym sama uczestniczę, przede wszystkim nauczycieli, nawet jeżeli pracuję „ przy tablicy” w bardzo okrojonym wymiarze godzin. Wiele aspektów zmiany [którą proponuję nauczycielom] mogę rozwijać również z perspektywy dyrektora, współpracując z radą pedagogiczną, sprawując nadzór pedagogiczny.
Małgorzata Sulewska
Szkoła Podstawowa w Skalmierzycach
W przeprowadzaniu zmiany ważna jest:
- postawa dyrektora, w tym gotowość dyrektora/ki do przedefiniowania swojej roli z administratora na lidera nauczania;
- świadoma koncentracja całej szkoły na uczeniu i zmianie, np. poprzez całościowe przyglądanie się procesom edukacyjnym w szkole, inicjowanie wspólnej refleksji nad uczeniem się oraz wspieranie w gromadzeniu i analizowaniu dowodów uczenia się uczniów i uczennic oraz wspólnego wyciągania z tego wniosków na przyszłość;
- tworzenie odpowiedniego wsparcia do realizowania każdej, nawet najmniejszej zmiany, poprzez współpracę nauczycieli i świadome planowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli;
- włączanie całej społeczności w proces zmiany poprzez zwiększanie partycypacji uczniów, rodziców i nauczycieli; dzielenie się przywództwem, rozpoznawanie i odpowiednie wspieranie liderów.
Standardy działania dyrektorów jako liderów zmian
Do realnych zmian w szkole dochodzi tylko wtedy, gdy wszyscy chcą je wprowadzić (są zmotywowani) i wiedzą, jak to zrobić (mają niezbędne kompetencje). Dyrektor może mieć realny wpływ na tę motywację, jeśli:
- zwiększa poczucie odpowiedzialności tych, którzy mają zmianę wprowadzać,
- tworzy zespół złożony z osób kompetentnych i zmotywowanych do wprowadzania zmian, którego zadaniem może być np. rekomendowanie rozwiązań,
- przedstawia zrozumiałą i atrakcyjną wizję tego, co się stanie, gdy zmiana zostanie wprowadzona,
- szuka dla swojej zmiany sojuszników w różnych środowiskach,
- skupia się na działaniu, nie omawianiu trudności i wątpliwości,
- wskazuje cele pośrednie i pokazywać je, gdy zostaną zrealizowane,
- nie koncentruje się na porażkach i trudnościach,
- nie pozwala na przerwanie procesu zmian, gdy pojawią się trudności,
- zakorzenia zmianę nagradzając, pokazując korzyści, promując dobrą praktykę, itp.
- zapewnia każdemu uczniowi i każdej uczennicy optymalne warunki do uczenia się i rozwoju.
Jak zarządzać zmianą?
W zarządzaniu zmianą ważne jest przygotowanie procesu. Powinno ono objąć:
- rozpoznanie i zdefiniowanie konkretnej przyczyny wskazującej na potrzebę zmian, czyli co chcemy zmienić,
- sprecyzowanie punktu końcowego, czyli kiedy i dokąd chcemy dotrzeć,
- zaplanowanie zmiany, z uwzględnieniem wszystkim faz reakcji współpracowników,
- zaplanowanie odpowiedniego wsparcia,
- wdrożenie zmian, ze wstępnym zdefiniowaniem ról i zadań członków zespołu,
- zapewnienie warunków dla trwałości zmiany.
Ważne jest też wzięcie pod uwagę, ile czasu i energii nasi współpracownicy muszą poświęcić, aby odzwyczaić się od znanych im wzorców zachowań. Jeśli planujemy przeprowadzić jakąś zmianę od początku warto zadbać o dobrą komunikacją oraz zapewnienie pracownikom i współpracownikom odpowiedniego wsparcia
Zmiana edukacyjna w szkole
Przeprowadzenie zmiany wymaga przywództwa skoncentrowanego na uczeniu się, obejmującego:
- ustalanie celów i oczekiwań, strategiczne zapewnianie zasobów, zapewnianie jakości nauczania, przewodzenie nauczycielom w uczeniu się i w rozwoju;
- zapewnienie uporządkowanego i bezpiecznego środowiska;
- tworzenie odpowiedniego wsparcia do realizowania każdej, nawet najmniejszej zmiany.
Uczestniczenie w zmianie jest sytuacją uczącą, która pozwala nauczycielom i nauczycielkom:
- poznawać cudze opinie w wybranych sprawach, istotnych np. dla funkcjonowania szkoły i konfrontować z nimi własne przekonania, a także zmieniać własne przekonania o wybranych zjawiskach czy procesach;
- tworzyć przestrzeń do wzajemnego uzgadniania pojęć i znaczeń i dzięki temu – do lepszego porozumiewania się w wybranych sprawach (np. w zakresie działań wychowawczych, w rozwiązaniach dotyczących motywowania uczniów i uczennic);
- korzystać z wiedzy i kompetencji innych oraz dzielić się własnymi – w zmianie każdy może stać się “ekspertem”;
- rozwijać umiejętności i konstruować wiedzę na określony, istotny dla wszystkich temat i budować “zbiorową mądrość” w zakresie radzenia sobie z wyzwaniami;
- uczyć się na błędach i sukcesach – własnych i innych;
- mieć sposobność uczenia się o uczeniu się własnym oraz innych;
- poszerzać wiedzę i pogłębiać zainteresowania w zakresie spraw wykraczających poza przypisaną rolę przedmiotowca/specjalisty oraz włączać się w obszary, do tej pory postrzegane np. jako te zawarowane dla kadry kierowniczej czy liderów;
- rozwijać w codziennej pracy kompetencje, takie jak: komunikowanie się, aktywne słuchanie, formułowanie własnego stanowiska, negocjowanie, asertywność, współpraca, empatia i zrozumienie, radzenie sobie z konfliktami i ich rozwiązywanie, rozwiązywanie problemów.
Tak duże, jak i małe zmiany przekładają się na kulturę pracy całej szkoły oraz na to, jak w niej czują się i działają uczniowie i uczennice.
- Szkoła Podstawowa w Skalmierzycach. Nauczyciele i nauczycielki w ramach kolejnych etapów całościowego rozwoju szkoły zapoznawali się z podstawowymi założeniami oceniania kształtującego, pogłębiali zrozumienie jego założeń oraz wzmacniali jego obecność w praktyce szkolnej (narzędzia OK w bieżącej pracy z uczniami, strategie OK oraz praktyki profesjonalnej współpracy nauczycieli pracując zespołowo na rzecz poprawy efektywności nauczania). Poskutkowało to stopniowym “otwieraniem drzwi klas”. Nauczyciele są gotowi do dzielenia się swoimi lekcjami z innymi i angażowania się w praktykę koleżeńskiej obserwacji lekcji w oparciu o ocenianie kształtujące , wdrożyli spacer edukacyjny, którego celem jest określenie schematów uczenia się i nauczania obecnych w całej szkole, zdiagnozowanie ich efektywności oraz wyznaczenie kierunku dalszego rozwoju.
- Szkoła Podstawowa nr 2 w Lubsku. Zespół pedagogiczny zdecydował się wprowadzić na stałe dni projektowe (raz na dwa miesiące). Praca uczniów odbywa się wtedy w czterogodzinnych blokach, bez dzwonków. Uczestniczą w nich wszyscy uczniowie i uczennice. Element ten był obecny w szkole także podczas edukacji zdalnej. Projekty dzieci są ambitne, wychodzą poza szkołę, a nawet poza miejscowość. Pomaga to uczniom uświadamiać, że świat na Lubsku się nie kończy, a jednocześnie rozwija w nich poczucie własnej wartości, sprawczości, pewności siebie i odwagę.
- Zespół Szkół nr 8 w Gdańsku. „Szkoła na Mieście” to innowacyjna forma realizacji elementów treści podstawy programowej w innych warunkach niż codzienne szkolne życie uczniów i nauczycieli. Każdego miesiąca nauczyciele w kilkuosobowych międzyprzedmiotowych zespołach inicjują wspólnie całodzienne projekty, dzięki którym uczniowie zdobywają wiedzę i umiejętności z różnych obszarów tematycznych, zawartych w podstawie programowej. Nauczyciele planują zadania i sytuacje edukacyjne, zapraszają ekspertów. Tworzą karty pracy adekwatne do przestrzeni, w której prowadzą zajęcia albo gry edukacyjne. Uczniowie i nauczyciele pracują w różnych miejskich przestrzeniach – w parku, na plaży, w lesie, w muzeach, w centrach biznesowych, na uczelniach, w ośrodkach kultury.
- Szkoła Podstawowa w Radowie Małym. Pierwsze zmiany dotyczyły sposobów pracy z uczniami. Nauczyciele zaczęli od znanej metody, którą zmodyfikowali i zaadaptowali. Dla szkoły od początku była to sytuacja badawcza i eksperyment. Najambitniejszą zmianą było wprowadzenie modelu pracy indywidualnej uczniów (tzw. Biuro Pracy Indywidualnej). Uczniowie w zespołach międzyklasowych i międzyprzedmiotowych realizują zadania przygotowane przez nauczycieli – sami decydują o tym, nad czym i w jaki sposób będą pracowali. W realizacji tej zmiany ważny był dobór ludzi, zespołowy i międzyprzedmiotowy sposób pracy, ewaluacja, sprawdzanie, doświadczanie.
- Szkoła Podstawowa w Lubieszewie. Szkoła wprowadziła zróżnicowaną formę organizacji procesów dydaktycznych. Typowe zajęcia lekcyjne odbywają się od poniedziałku do czwartku – bez dzwonka, bez ocen wyrażonych stopniami, z dużą dawką samooceny uczniowskiej, z zachęcaniem dzieci do refleksji po wykonaniu pracy, z konstruktywną informacją zwrotną, zawsze we współpracy i wokół istotnych problemów współczesności. W każdy piątek zajęcia prowadzone są metodą warsztatową („Kreatywne piątki”) – uczniowie przydzielani są losowo do zespołu, w którym pracują przez cały dzień na trzech warsztatach (językowo – artystycznym, kulinarno – matematycznym i informatyczno – muzycznym). W skład jednego zespołu wchodzą uczniowie z I, II i III klasy tak, aby mogli bliżej się poznać, wzajemnie uczyć i doświadczyć różnych spojrzeń na to samo zagadnienie. Wszystkie warsztaty koncentrują się wokół jednego tematu/zagadnienia wybranego na dany dzień, np. Dzień Marzeń, Dzień Kropki, Przyjaciel przyrody, Ratujmy planetę, Wędrówki po Polsce.
- XVII Liceum Ogólnokształcące w Gdyni. Szkoła wprowadziła zmianę dotyczącą zasad organizacji spotkań zespołu wychowawczego. Założono, że wychowawcą jest każdy, niezależnie od tego, czy ma swoją klasę czy też nie. Spotkania całego zespołu nauczycielskiego miały odtąd służyć wzmacnianiu wychowawczych kompetencji wszystkich nauczycieli i nauczycielek. Z inicjatywy dyrektora sprawdzono też, jakie potrzeby mają jako wychowawcy, i jak można te potrzeby realizować. Okazało się np. że potrzebne są cykliczne warsztaty z komunikacji. Jednocześnie wszystkie operacyjne kwestie przeniesione zostały do gabinetu dyrektora.
- Szkoła Podstawowa nr 81 w Łodzi. Wśród wartości ważnych dla szkoły znalazło się włączanie uczniów w życie szkoły. Dlatego równolegle z działaniami na rzecz wzmacniania działań edukacyjnych i warsztatu pracy nauczycieli prowadzona była intensywna praca z uczniami. Stworzony został samorząd uczniowski z prawdziwego zdarzenia, a uczniowie i uczennice uświadomili sobie, że ich głos się liczy, że są ważni, doświadczyli poczucia sprawstwa – mogli być autorami zmian na lepsze i wdrażać je w szkole. To oni zdecydowali o likwidacji dzwonków, mieli możliwość (po spotkaniu z architektem) projektować przestrzeń w sali lekcyjnej, na szkolnym korytarzu.
Jakiej zmiany potrzebuje szkoła?
Jako CEO zaprezentowaliśmy w 2021 roku tezy dotyczące koniecznych zmian w edukacji, które sprawią, że szkoła będzie dobrze służyć wszystkim młodym ludziom w przyszłości. Część z nich dotyczy systemu, ale część związana jest ze zmianą kultury pracy szkoły i codziennej praktyki dydaktycznej nauczycieli.
- Potrzebna jest równowaga priorytetów - budowania podmiotowości, dostarczania wiedzy, rozwijania kompetencji.
- Niezbędne jest spojrzenie na całość szkolnego doświadczenia - równie ważne co uczenie się jest dobrostan wszystkich członków szkolnej społeczności.
- Trzeba postawić na naturalną ciekawość, zainteresowania i głębokie uczenie się zamiast mechaniczne zapamiętywanie i odtwarzanie.
- Warto przywrócić znaczenie uczeniu przez stawianie pytań i działanie, w szczególności projekty edukacyjne
- Dla skutecznej edukacji istotny jest głos uczennic i uczniów, ich społeczne zaangażowanie i obywatelska odpowiedzialność.
- Egzaminy powinny być podsumowaniem osiągnięć młodych ludzi a nie celem szkoły i źródłem weryfikacji pracy nauczycieli.
- Ocenianie powinno służyć wspieraniu procesu uczenia się, nie karaniu i nagradzaniu.
- Dobrą szkołę można budować tylko w oparciu o kompetencje, zaangażowanie i profesjonalizm dyrektorów i nauczycielek.
Polecane materiały
Jak tworzyć szkołę, która pomaga się uczyć?
W ekspertyzie przygotowanej dla programu “Szkoła dla innowatora” koncentrujemy się na wprowadzaniu zmian w obszarze nauczania i uczenia.
Zmianę w szkole zaczynamy od czegoś małego
Sprawdź, od jakich małych zmian dotyczących uczenia się uczniów absolwenci Studiów Podyplomowych Liderów Oświaty rozpoczęli proces zmieniania kultury pracy całej szkoły.